domenica 29 maggio 2016

I Giovani e il Dialetto

Fonte Articolo
Sabato 8 dicembre 2007 si è tenuta a Roveredo la premiazione della seconda edizione del Concorso di scrittura in dialetto per i giovani del Grigioni italiano. La cerimonia ha alternato momenti di ufficialità e di svago: l’ufficialità con gli interventi del sindaco Romano Albertalli, dell’ispettore scolastico, Dante Peduzzi, del redattore de «La Voce delle Valli», Marco Tognola e del direttore del Centro di dialettologia Franco Lurà; lo svago con i canti del gruppo «I Segriséi» di Soazza e la scenetta dialettale scritta da Lino Losa e da lui recitata assieme a Elena Guerini, Viola Vinante e Giuseppe Stanga.





El pont di pont
di Leandro Amato, Scuola secondaria Roveredo, classe 2.a, vincitore nella categoria A

Al mond a gh`è vari tipi de pont, dai pont vecc ai pont néf, da cùi grant a cùi pinin, da pont che gh`è ai pont che gh`è miga. Eppur, tucc i pont, anche se iè iscì différent l’un da l’altro, iè pur sempro pont.

Ma cosa i gh`à in comun? Perché iè tucc pont?
Quasi nisun ial sa, la maggior part de la gent i dis che iè pont e basta: cùi poc che i sa la verità, invece, i custodis gelosament el so segreto.

Ma sicome mi son iscì bon, v’el disi: i pont i sta tucc sota al stess re, el Pont Arcobaleno. Lu l`è facc con tòcch de pont de tutt el mond e el va in tucc i sit de la Tera, tacando inséma tutt el pianeta.

Se un dì un fortunò el narà su sora l’Arcobaleno, el vedrà veres mila pont e el dovrà domà decit in quale direzion naa.

La «galinaccia»
di Elena Giovanoli, Soglio, Scola Vinavon Ilanz, 10o anno, vincitrice nella categoria B

Incurca am sera pitt, lan nossa mamma, ma scpess er i féncett pü granc, par as fé ciapé temma is quintean sü sctoria de besc cativ, mosctri o persuna, e mia domma ‘na volta ... e la finive andas porté e cà parche sulet mas caghea e dos.

Üna da quesctan sctoria l’era quella d’la galinaccia, ca par nuéltar l’era mia sctoria, l’era vera!
I granc is quintean sü ca sur i punt d’i dröc al sctea üna galinaccia: ün ulcel ca’l sumaiea é l’aigla, grandissim, ner, cun ongla güzissima. Questa galinaccia la stea tüt al dì ent al se niul é, da là, la controlea al punt e la scpacea ca’l pases ün féncett pitt sulett par al ciapé e’l maié.  Par fortüna sa ai era ün grant insemmal la nia mia! Einnu ogni volta ca’s pasea al punt l’era da éssar con ün grant e pasé driz senza as guardé inturn.

Ognitént am scpiea e m’as immaginea d’avde la galinaccia, ma nu sücedea mäi. Quanta nuéltar pitt am sera insemmal e fé scpass, certan volta am gea dascpéi el punt, m’osea mia el sctraverzé, am vea trop temma ca’l rives la galinaccia, ma intént am fagea é gara é chi ca’l gea pü dascpéi. Un dì, am vegn in ment, me cuscina, ca l’è pü vela chi ge, par la prümma volta am vea lascéda sctraverzé suletta. Ge prüm però i vea dumandé: “E la galinaccia?”, le: “No, no, mia ve temma, l’avdü ch’i som chilò dascpéi, einnu nu vegn mia”.

Incurca ia sentì scta robba im som cunvinciüda é da grand’onda ia sctraverzé, é pö im som giréda e infatti da galinaccia n’un n’é mia rivé. Ma la volta ch’i a capì dal vero ca la galinaccia l’esisct mia, i crec ca’l seia giü quanca nuéltar féncett am se andac tücci sül punt sulett. Dui da nuéltar i susctegnian ca la galinaccia ai ié mia. I se genitur i nian da ün éltar löc, da la Svizzera tudesca, e i quintean mia sü sctan sctoria da paìs...ca eltar nun era che ün sisctema par as tegnì dalonc di periccul.
M’à volü proé e’vde: am volea ve rasciun nuéltar, ma infondo am scparea ca i vessan rasciun lur dui, parche sa no am füs mort! Plän plänin m’as se mes tüc in méz él punt e scpacé. La galinaccia l’é mia rivéda einnu m’a capì.
Quanch’i pass quel punt am vegn sempar in ment scta sctoria.


Punt
di Francesca Heis, menzione
Punt in muntagna sura ’n precipizi. Punt al mar, visin a la spiaggia. Punt in dal bosc, disper a ’na legnera. Punt in mez a la natüra... L’es fò dal mont, al silenzio e la pas.
Al scigulà dal vent, li föii chi sa mof. Gl’urscei chi canta e l’acqua fresca chi scor,
i saltei ca la fa e la brezza da la duman. Punt al tramonto, la luce sfögada e ’na coppia da innamurai chi sa brascia scià.

Punt da noit, al cer da la lüna e li steli, un gat chi miagulà e al la traversa. Punt quertù da la nef fresca e li spuri d’an grüp da turisti a spass.
Un trenu chi scigula e’l pasa sura un punt ad arco o un viadot. Punt chi culega doi paes, dua cultüri, gent chi vif luntan...


Ma anca un telefun, ’na lettera, un giurnal, ’n aereo o ’na barca chi tegn in cuntat la gent da tüt al mont. La speranza: un punt tra la vita e la mort! L’amur e l’amicizia: un punt tra persuni! Un sogno: un punt tra l’immaginari e la realtà! Un vecc monument: un punt tra ’l pasù e ’l present! Punt, quancc ricordi ca ’l ma vegn in ment...



El pont de Tieda
di Caterina Togni, menzione

L’è scià domenga. Ai nef a senti la mè mam che lam ciama e lam dis dé léva su per nà a mèsa. Prima però em fa culizion insema con trèza, buter e conserva.

Quant la finiss la mèsa, che tralaltro la dura miga iscì tanto perché èl prèvet la la tira miga ala longa, es es ferma quai moment a ciaciarà. Chèsto l’è vun di poc moment che es parla domà dialet perché altrimenti a San Vitor e ghe più domà gent che parla el taglian. Quant es a finit de cuntala su es torna a cà.

A misdì es mangia tuc insema, quai volt i vegn giù anche i me af, che i sta pé un pian sora de num. Dopo disnà es van insù, da l’altra me ava.

Em salta su tuc quatro in tel auto e em discut un atim su la musica, perché i me i vo la musica popolara, invece mi e la mè sorela chèla moderna. Quant em se decidù per la musica em se già a Roré, ma l’è miga lì che em ga de nà...

Compagné dal la “bella verzaschina” em riva anga a Gron, ma em se miga amò scià, però l’è ora de ciapà la strada su la sinistra. Dopo un po’ de curv e una galeria, che l’è neva perché chèla de prima l’era dré a crodà a tocc, e ghe el pont de Tieda. Chèsto pont o me sèmper piasciü anche da pinina, da chilò via la gà pisè importanza la me metà calan- china, da chilò a cominci sèmper a parlâ con tut (a part col me pà) calanchin.

Dopo un pèier de minüt os vec già ol lac e om se praticamènt rivè, anche se la me ava la sta inscima al paes, in Prémorét.
Per rivà sü os ga da pasà davanti al ristorant de la Pièra e da pinina a trovavi chésta roba strana perché a San Vitor o ghè ol ristorant de la Pierina. O sèmper pensò che già chésto l’èra un sègn che i du paes ièra miga inscì diferènt invece ades a credi miga che os pode- ga paragonà un paes de la Calanca con vün de la Mesolcina, l’è propi la mentalità che

la cambia; i Calanchin iè inscì a la bona, i vif praticamènt separè dal rèst del mont e chésto però l’è miga sèmper bèl.
Una roba bèla l’è che mos cognos tüt, e chésto os po anche capil visto che a la visina o al la lontana om se tüt parènt in chéla val.

La Mesolcina invece la gà pisè influss dal Tisin e l’è miga inscì sérada come la Calanca quindi os po capì che l’è dificil paragonai. A mi om pias vès metà e metà, l’è un po’ come vecc un equilibri.

Tornando al me viac però; om se scià.
De solit o ghè già lì quaidun perché i van tüt a trovà l’ava de domènga e mo se in tanti: la me ava la ga vüt vondesch fi, quindi l’è sèmper un viavai de gent, però l’è bèl, perché to ga l’ocasion de vedé un po’ tüta la famiglia.
In sérada mos invia in giù e pasò ol pont de Tieda o finit (a part con me mama) de parlà el calanchin.

Nessun commento:

Posta un commento